กำแพงคูเมือง

"กำแพงเมืองโคราช" สร้างเมื่อประมาณปี พ.ศ.2205 ในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช แห่งกรุงศรีอยุธยา ในสมัยแผ่นดิน สมเด็จพระนารายณ์มหาราช (พ.ศ. 2199 - พ.ศ. 2231) มีพระราชดำริว่า ดินแดนภาคอีสานเป็นฉนวนป้องกันการรุกรานของขแมร์ (เขมร) ลาว ญวน และเป็นหัวเมืองใหญ่ควบคุมเขมรป่าดงที่ขึ้นแก่ไทย ขณะนั้น มีเมืองเสมา เมืองโคราช และเมืองพิมาย เป็นชุมชนใหญ่ ควรจะตั้งเป็นหน้าด่านได้  จึงโปรดให้รวมเมืองโบราณ 2 เมืองคือ เมืองโคราช หรือ โคราฆะปุระ กับเมือง เสมา แล้วสร้างเมืองเอก ณ ชายแดน คือที่ตั้งเมืองโคราชในปัจจุบัน พระราชทานนามว่า "เมืองนครราชสีมา" เดิมนั้น ก่อนการก่อสร้างกำแพงเมือง ใบเสมาบนกำแพง ได้ออกแบบไว้ให้มีลักษณะเป็นรูปสี่เหลี่ยมตามแบบของฝรั่ง แต่ต่อมาเมื่อมีการก่อสร้าง พระยมราช (สังข์) เจ้าเมืองนครราชสีมา ได้เปลี่ยนแปลงลักษณะใบเสมาให้เป็นแบบของไทยแทน กำแพงก่อด้วยอิฐมีใบเสมาเรียงรายตลอด มีป้อมประจำกำแพง และป้อมตามมุมกำแพงรวม 15 ป้อม มีประตูเมืองกว้าง 3 เมตร (1 วา 2 ศอก) จำนวน 4 ประตู สร้างด้วยศิลาแลง โดยประตูเมืองทั้ง 4 เป็นทางเข้าออกเมืองทั้งสี่ทิศ บนประตูทำเป็นซุ้มคฤหาสน์ มุงกระเบื้องแดง มีช่อฟ้าใบระกา ข้างคฤหาสน์มีบันได 2 ทางลงด้านใน มีช่องเดินสารขนาดตัวคนลอดได้คนเดียว ใช้ติดต่อภายนอก เมื่อข้าศึกมารุกรานจะปิดประตูเมือง และใช้ช่องเดินสารนี้เป็นทางติดต่อ การขึ้นลงช่องนี้ใช้สาแหรกโยง ซึ่งควบคุมโดยคนข้างใน ตลอดจนวางผังค่ายคูประตูหอรบ มีเนินดิน กำแพงเมือง และคูเมืองทั้ง 4 ด้าน มีสระและบึงใหญ่น้อย อาศัยใช้น้ำตลอดทั้งปี